زمان تقریبی مطالعه: 5 دقیقه
 

ابن ابی صبهان




محمد بن ابی صهبان عبدالجبار قمی شیبانی، مشهور به ابن ابی صبهان، از دانشمندان و محدثان موثق و مورد اعتماد شیعه و از شاگردان امام جواد، امام‌ هادی و امام حسن عسکری (علیهم‌السّلام) بود.


۱ - معرفی اجمالی


محمد بن ابی صهبان عبدالجبار قمی شیبانی، مشهور به ابن ابی صبهان، از دانشمندان و محدثان موثق و مورد اعتماد شیعه و از شاگردان امام جواد، امام‌هادی و امام حسن عسکری (علیهم‌السّلام) است.
[۱] شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۴۳۵.    
[۲] شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۴۲۳.    
[۳] شیخ طوسی، رجال الطوسی، ش۵۸۸۷.
به گفته شیخ طوسی، از هیچ کدام از امامان روایتی ندارد،
[۴] شیخ طوسی، رجال الطوسی، ش۶۳۶۶.
ولی در برخی منابع، خود محمد بن عبدالجبار می‌گوید که با امام صادق (علیه‌السّلام) مکاتبه داشته است و روایتی را نقل می‌کند.
[۵] شیخ طوسی، الاستبصار، ج۲، ص۳۸.    
[۶] شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۴، ص۶۳.    
[۷] محقق آبی، حسن بن ابی‌طالب، کشف الرموز، ج۱، ص۲۶۲.    


۲ - نقل روایت


با توجه به بُعد زمانی دوره او تا امام ششم، مکاتبه‌اش با امام جعفرصادق (علیه‌السّلام) چندان پذیرفتنی نیست، به‌ویژه اینکه وی با دو ـ سه واسطه از آن امام روایت می‌کند،
[۸] شیخ کلینی، الکافی، ج۴، ص۸۲.    
پس باید مرادش از صادق یکی از امامان پیش گفته باشد. بعضی از رجال‌شناسان به این نکته توجه کرده و مراد از صادق را در این بیان، امام‌ هادی (علیه‌السّلام) دانسته‌اند
[۹] اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۱۳۵.    
[۱۰] اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۴۶۲.    
[۱۱] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۱، ص۴۰۱.    
و گویا وی از خدمت‌گزاران این امام بوده است.
[۱۲] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۱، ص۴۰۲.    
بنابراین برخلاف گفته شیخ طوسی، ابن ابی صهبان از امام‌ هادی (علیه‌السّلام) روایت دارد. آیت‌الله خوئی هم او را راوی از امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) آورده است.
[۱۳] خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۵، ص۲۷۵.    


۳ - اساتید


محمد بن عبدالجبار علاوه بر این دو امام، از محدثان و دانشمندان بزرگی چون محمد بن ابی عمیر ازدی،
[۱۴] شیخ مفید، الامالی، ص۵۱.    
عبدالرحمان بن ابی نجران،
[۱۵] ابن قولویه قمی، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص۷۲.    
صفوان بن یحیی، محمد بن سنان،
[۱۶] شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۶۱.    
[۱۷] شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۵۲۲.    
علی بن مهزیار اهوازی، محمد بن خالد برقی، حسن بن علی بن فضال، حسن بن محبوب و بسیاری دیگر از علما حدیث فرا گرفته و گزارش کرده است.
[۱۸] خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۵، ص۲۷۶.    


۴ - شاگردان


سعد بن عبدالله اشعری قمی،
[۱۹] ابن قولویه قمی، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص۷۲.    
احمد بن محمد بن عیسی اشعری قمی،
[۲۰] شیخ طوسی، الاستبصار، ج۲، ص۳۸.    
محمد بن حسن صفار قمی،
[۲۱] شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ص۷۶.    
محمد بن علی بن محبوب
[۲۲] شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۲، ص۳۲.    
و محمد بن حسین بن ابی الخطاب
[۲۳] شیخ طوسی، الغیبه، ص۲۰۳.    
هم در شمار شاگردان و راویان ابن ابی صهبان قرار دارند. از این اطلاعات چنین برداشت می‌شود که وی یا اهل قم بوده و یا اینکه پس از رسیدن به مقامات علمی مدتی را در قم زیسته است.

۵ - تالیفات


اثر علمی او مجموعه حدیثی است که عبدالله بن جعفر حمیری، محمد بن یحیی عطار و احمد بن ادریس آن را روایت کرده‌اند.
[۲۴] شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۴۷.    
گفتنی است محمد بن ابی صهبان ذهلی یا باهلی که در برخی منابع آمده، گویا همین فرد است.
[۲۵] شیخ طوسی، الامالی، ص۳۱۷.    
[۲۶] طبری، محمد بن محمد، بشارة المصطفی، ص۲۱۷.    
[۲۷] طبری، محمد بن محمد، بشارة المصطفی، ص۲۲۳.    
[۲۸] کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، ص۱۳۴.    
[۲۹] برقی، احمد بن محمد، رجال البرقی، ص۵۹.    
[۳۰] برقی، احمد بن محمد، رجال البرقی، ص۶۱.    
[۳۱] ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، ص۱۰۴.    
[۳۲] حلی، حسن بن علی، رجال ابن داوود، ص۱۵۹.    
[۳۳] قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۲۵۱.    


۶ - پانویس

 
۱. ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۴۳۵.    
۲. ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ص۴۲۳.    
۳. ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ش۵۸۸۷.
۴. ↑ شیخ طوسی، رجال الطوسی، ش۶۳۶۶.
۵. ↑ شیخ طوسی، الاستبصار، ج۲، ص۳۸.    
۶. ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۴، ص۶۳.    
۷. ↑ محقق آبی، حسن بن ابی‌طالب، کشف الرموز، ج۱، ص۲۶۲.    
۸. ↑ شیخ کلینی، الکافی، ج۴، ص۸۲.    
۹. ↑ اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۱۳۵.    
۱۰. ↑ اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۴۶۲.    
۱۱. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۱، ص۴۰۱.    
۱۲. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۱، ص۴۰۲.    
۱۳. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۵، ص۲۷۵.    
۱۴. ↑ شیخ مفید، الامالی، ص۵۱.    
۱۵. ↑ ابن قولویه قمی، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص۷۲.    
۱۶. ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۴۶۱.    
۱۷. ↑ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج۴، ص۵۲۲.    
۱۸. ↑ خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، ج۱۵، ص۲۷۶.    
۱۹. ↑ ابن قولویه قمی، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص۷۲.    
۲۰. ↑ شیخ طوسی، الاستبصار، ج۲، ص۳۸.    
۲۱. ↑ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمه، ص۷۶.    
۲۲. ↑ شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۲، ص۳۲.    
۲۳. ↑ شیخ طوسی، الغیبه، ص۲۰۳.    
۲۴. ↑ شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۴۷.    
۲۵. ↑ شیخ طوسی، الامالی، ص۳۱۷.    
۲۶. ↑ طبری، محمد بن محمد، بشارة المصطفی، ص۲۱۷.    
۲۷. ↑ طبری، محمد بن محمد، بشارة المصطفی، ص۲۲۳.    
۲۸. ↑ کشی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال، ص۱۳۴.    
۲۹. ↑ برقی، احمد بن محمد، رجال البرقی، ص۵۹.    
۳۰. ↑ برقی، احمد بن محمد، رجال البرقی، ص۶۱.    
۳۱. ↑ ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، ص۱۰۴.    
۳۲. ↑ حلی، حسن بن علی، رجال ابن داوود، ص۱۵۹.    
۳۳. ↑ قهپایی، عنایت‌الله، مجمع الرجال، ج۵، ص۲۵۱.    


۷ - منبع


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۶۴۴-۶۴۵، برگرفته از مقاله «محمد ابن ابی صهبان».


رده‌های این صفحه : اصحاب امام جواد | اصحاب امام عسکری | اصحاب امام هادی | دانشمندان شیعه قرن 3 (قمری) | راویان از امام حسن عسکری | راویان از امام هادی | راویان موثق شیعه قرن 3 (قمری) | شخصیت‌های قرن 3 (قمری) | مؤلفان شیعه قرن 3 (قمری)




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.